jueves, 26 de diciembre de 2013

O fogar de Casa Ballarín

As cozinas en o pirineo, yeran os puestos an discurriba a bida d’a parentalla, o mas importán d’a casa.
Ista ye a chaminera prenzipal de Casa Ballarín, en o lugar de Bergua.


Arredol d’o fogaril discurriban muitisnas beiladas ibernales. S’achuntaban os pais, os lolos, os tions, os ninos y todas as chens que treballaban en a casa. Os mas mayors feban os treballos menudos aredol d’a chera; as mullers filaban e cusiban, os ombres fustiaban, adrezaban cacharros... y os mas chicorrons sentiban as istorias y falordias d’os lolos.

O fogar ye de cantals, y en toz bi ha un canto y una tizonera rematata con acantarillas en os suyos laus. 
 
En as suyas estrimeras se meten os morillos que teneban barias funzions: que no se estendillen as tozas, sojetar os mangos d’as sartenes y encluso fer de tederos.

O fuego se fa entre o fogar y a tizonera, dende a que s’arrima a leña ta que faiga buedo e creme millor. Astí se meteban os pucherez y as caseroletas pa cozinar.

Denzima o fogar ye a chaminera, de do cuelga o cemallo, que fa guena onra pa penchar as ollas y as perolas.

Bi ha tamien una palanca a cada lau, mas baxas que o cremallo, pa colgar os embutius.

Anque o fuego tamien alumbraba, tamien yera impreszindible o tedero, pa fer arder as tiedas e alumbrar a estancia.

Arredol d’o fogar yeran as cadieras. En soleban meter una u dos mesas abatibles. As cadieras soleban ser solo o asiento, y o respaldo yera a parete. En beluna casa, o encadierado yera con respaldo de madera. En cuasi todas as cadieras, bi eba pelellos, cheneralmén de güellas, pa meter-sen mas comodos y caliens.

No faltaban en os fogares, un camatón de trastes artesanals d’os ferreros como os espedos pa asar carne, sesos pa apoyar os pucheros, tederos pa alumbrar, estrenazas pa manullar os tizons, candils...

Debaxo d’a chaminera se feban toz os plans d’a casa y s’achuntaban toz.

A nuei d’o 24 d’abiento se pretaba fuego a chera, y chunto a o resto d’a leña, se meteba o tizón más gran que eban guardato ixa añada en o leñero.

O más biello d’a casa, ruxiaba o tizón con o bin d’o porrón y deciba unas parolas, que podeban cambear una miaja, senuntes o lugar u o puesto:

“Guen tizón, guen barón, guena casa, guena brasa, dios bendiga al amo y a dueña d’ista casa”

“Buen tizón, buen barón, buena casa, buena brasa, Dios mantienga á l’amo e á la dueña d’ista casa”

“Güen Tizón, güen Barón, güena casa, güena brasa, que Dios mantenga a paz en ista casa y en toz os que i son”.

“Bebe tizón, bebe porrón, tú por a boca y yo por o garganchón. Buen tizón, buena casa, buena brasa, que dios conserbe a os amos d'esta casa”

“Güen tizón, güen barón; güena casa, güena longaniza grasa; Dios mantenga a l'amo y a dueña d'ista casa”

“Buen tizón, buen barón, buena toza, buena moza, buena casa, buena brasa, que Dios bendiga á l’amo e á l’ama d’ista casa.
 
O fogar de Casa Ballarín contina prou autibo. Os suyos amos, bezins, amigos, parentalla y chens que besitan o lugar s'arroclan a ormino arredol d'a chera pa charrutiar, pa fer birollas o pa gustar bel basé de bin u biera.

 

3 comentarios:

  1. parafraseando a los gabinete caligari, "hogares son lugares qeu dan ratos para conversar".
    nuestros mejores deseos para el proximo año. y en espera que pese a nuestra vecindad, nos veamos algo mas :-)

    ResponderEliminar
  2. Muy bien,
    pero otra vez escribe como se hablaba en bergua.
    Deja os diccionarios.
    Que no lo entenderia ni Manolo V...

    ResponderEliminar